بیش از هر چیز باید اشاره کنیم که سازه های آبی شوشتر دارای قدمتی بسیار غنی هستند و ساخت آنها به دوران هخامنشیان باز می‌گردد. سازه های آبی شوشتر را باید یکی دیگر از افتخارات ایرانیان دانست که از گذشته به یادگار مانده است. این اثر تاریخی که حتی در یونسکو نیز به ثبت رسیده، با توجه به علم مهندسی و ابزارآلات آن زمان، واقعا یک پدیده بسیار عجیب محسوب می‌شود.
جالب است بدانید که شهر شوشتر، دارای پیشینه‌ای هزاران ساله است و قدمت آن به دوران پارینه سنگی و پیش از تاریخ باز می‌گردد. دلیل رونق همیشگی شوشتر در تاریخ، مجاورت آن با رودخانه خروشان کارون بوده است. از طرفی نزدیکی با معبد چغازنبیل، این شهر را میان عیلامیان بسیار معتبر کرده بود. همه این دلایل باعث شدند تا اولین تمدن‌های ایرانی، در شوشتر شکل بگیرند.
اولین سنگ سازه های آبی شوشتر به دست کوروش کبیر بنا شد. دوران هخامنشی را می‌توان نقطه اوج تمدن، هنر و علم ایرانیان دانست. آنها با یک مهندسی بسیار دقیق، این سازه صنعتی و آبی را ساختند تا بتوانند بر طبیعت چیره شوند. این بنا بارها و بارها در دوران ساسانی، سلجوقی، قاجار و حتی پهلوی باز سازی شد. اما نهایتا سیلی عظیم در سال ۱۳۴۲، آسیبی شدید به این سازه عظیم وارد کرد.
ویژگی و ساختار نظام آبی شوشتر
سازه های آبی شوشتر نشان دهنده این موضوع هستند که چقدر اقوام باستانی ایران، به سیستم توزیع آب و البته صرفه‌جویی در مصرف آن اهمیت می‌دادند. معماری و مقاومت این بنا در طی این سال‌ها، یکی از ویژگی‌های بارز و منحصربه‌فرد آن است. تصور کنید که چطور در آن دوران با دست خالی، نهری بزرگ حفر کردند و آب را از مسیر خود منحرف نمودند. از نظر عملکرد این سیستم یا بهتر بگوییم این نظام آبی بزرگ، باید بدانید که همه چیز از سد گرگر آغاز می‌شود. آب از مسیر انحرافی، پشت سد گرگر جمع می‌شود.
در بالای این سد و در ارتفاعی کاملا محاسبه شده، آب از سه حفره بزرگ بیرون می‌زند. در نتیجه هر زمان که آب از سطح خاصی بالاتر می‌رفت، این سه حفره به تخلیه آن کمک می‌کردند. همچنین باید بدانید که اندازه این سه حفره با هم تفاوت داشته و دبی‌های مختلفی دارند. اما ایرانیان باستان به همین سیستم بسنده نکردند. آنها در مسیر جریان آب، آسیاب‌های آبی قرار دادند تا از نیروی آب بیشترین بهره را ببرند. پس از آن، آب به صورت آبشاری بر روی حوضچه‌ای بزرگ می‌ریزد. این حوضچه، آب مصرفی و کشاورزی تمام مردم منطقه شوشتر را تامین می‌کرده.
معماری سازه های آبی شوشتر
معماری سازه های آبی شوشتر را می‌توان یکی از عجایب تاریخ دانست. در آن دوران ساخت چنین بنای عظیمی با ابزارهای ساده، نیاز به دانش بسیار بالایی داشت. به منظور آب بندی کامل سازه، مهندسان آن زمان، در دل سنگ و ساروج شوشتری، حفره‌هایی ایجاد کردند تا این بنا هزاران سال به خوبی باقی بماند. یکی از مهم‌ترین وظایف معماری سازه های آبی شوشتر، انحراف آب کارون به سمت دیگری بود. این کار با ظرافت کامل انجام شد و کف این نهر را به خوبی آب بندی کردند تا بستر آن در مرور زمان تخریب نشود. پس از آن آب باید پشت سدی بلند جمع می‌شد و در نهایت از حفره‌هایی که بر روی صخره و ساروج ایجاد شده بود، عبور می‌کرد. جالب است بدانید که آب را ابتدا از آسیاب‌های آبی عبور می‌دادند و نهایتا وارد نهر‌ها و تونل‌ها می‌کردند. در پایان آب به صورت آبشاری زیبا از فراز صخره‌ها به درون حوضچه‌ای کوچک می‌ریخت تا مصارف کشاورزی و شرب مردم روستا را تامین کند.