با ورود تدریجی اسلام به کشورها، نژادهای گوناگون، از اسپانیا تا هند در ساختن تمدن تازه که «تمدن اسلامی» نام دارد، شریک شدند. پس از جنگ، ایران دین اسلام را پذیرفت و ایرانیان هیچ مانعی نمی‌دیدند که آتشکده‌های دوره ساسانی را به مسجد تبدیل کردند. مسجد یزدخواست (بین اصفهان و شیراز) یکی از این مساجد است. با انتشار بیش‌تر اسلام در این سرزمین، در هر گوشه‌ای ساخت مساجد آغاز شد. مساجد اولیه طرح و نقشه بسیار ساده‌ای داشتند. گو این که از معماری اولیه‌ی این دوره، نشانه‌های اندکی به دست آمده، اما با توجه به همین نمونه‌ها می‌توان گفت که طرح و نقشه‌ی این مساجد شامل یک صحن یا حیاط مستطیلی در وسط سلسله طاق‌هایی در اطراف و در سمت جنوب، یعنی قبله، شبستانی است که به کمک ستون‌هایی، سقف بر آن سایه گسترده است. در این قرون، معماران ایرانی چندان به دنبال ابداع نبودند، بلکه تنها می‌کوشیدند آن چه را موجود بود، کامل‌تر کنند. گنبدهای سنگین ساسانی در این زمان بر فراز پایه‌ی هشت ضلعی منظمی قرار گرفت و مساجد به تقلید طرح‌های محلی، به صورت بناهایی شبیه به چهار طاقی ساسانی – البته به صورت کامل‌تر – بنا شد. کیفیت بنای پایه‌ها و ستون ها و احداث ایوان بلند و طویل و به کار بردن مصالح ساختمانی و تزیینات آجری و گچ‌بری در مساجد این دوره، عناصر ساختمانی ساسانیان را در معماری مسجدسازی نشان می‌دهد و نفوذ معماری ساسانی در بناهای مذهبی به درجه‌ای می‌رسد که به تدریج اصول معماری اسلامی بر شالوده‌ی معماری ساسانیان پایه‌گذاری می‌شود. از معماری اولیه‌ی دوره‌ی اسلامی در ایران نمونه‌های اندکی بر جای مانده است. بناهایی مانند تاریخانه‌ی دامغان، مسجد جامع نایین، مسجد جامع شوشتر و چند بنای دیگر، نمونه‌های اندکی است از آن زمان که بعضی از آن‌ها از میان رفته یا تغییر شکل یافته‌اند. کهن‌ترین مسجدی که از این دوره به خوبی مانده، مسجد تاریخانه‌ی دامغان است. هنر معماری اولیه‌ی اسلام در ایران را به ساخت بنای مسجد نمی‌توان محدود کرد. در این دوره ساختن مقبره هم مرسوم بود و از سده‌ی چهارم قمری به بعد برپایی مقبره و برج‌های مقبره‌ای رواج داشت و آرامگاه‌هایی از آن زمان به جای مانده است. از جمله می‌توان به مقبره‌ی اسماعیل سامانی در بخارا و برج قابوس در شهر کنونی گنبد قابوس اشاره کرد.